CZYM SĄ AKTYWA I ICH WPŁYW NA BILANS? A CO ZA TYM IDZIE NA 233/299/586 K.S.H.

Wprowadzenie: Dlaczego warto rozumieć aktywa w spółce?

W świecie prawa handlowego pojęcie aktywów bywa niebezpiecznie trywializowane. Tymczasem błędna ocena ich wartości czy struktury może skutkować odpowiedzialnością cywilną, karną i majątkową członków zarządu.

Dotyczy to zwłaszcza kluczowych przepisów: art. 233, 299 i 586 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.).

Pytanie brzmi nie tyle: czy firma ma aktywa, lecz: czy ma aktywa w rozumieniu bilansowym, które realnie pokrywają jej zobowiązania?

Bo jeśli nie, to... witamy w świecie fikcyjnych sprawozdań finansowych, uchwał zatwierdzających nieprawdę, i finalnie — komornika w salonie prezesa.

Czym są aktywa – definicje księgowe vs. prawnicze.

Aktywa według ustawy o rachunkowości.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 12 ustawy o rachunkowości:

„Aktywa to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.”

To definicja na pierwszy rzut oka niewinna. Ale diabeł tkwi w szczegółach: aktywów nie mierzymy życzeniami, tylko twardą wartością ekonomiczną. I tylko wtedy, gdy mamy nad nimi kontrolę oraz spodziewane korzyści ekonomiczne.

Aktywa z perspektywy Kodeksu spółek handlowych.

Pojęcie aktywów w rozumieniu K.s.h. ma wymiar praktyczny i prawny. W szczególności:

Art. 233 K.s.h. – odpowiedzialność za zatwierdzenie sprawozdania niezgodnego z rzeczywistością
Art. 299 K.s.h. – odpowiedzialność za brak zgłoszenia upadłości przy niewypłacalności
Art. 586 K.s.h. – odpowiedzialność karna za świadome działanie na szkodę spółki lub wierzycieli

Dlatego to, czy aktywa są realne, wpływa nie tylko na bilans, ale na wolność osobistą członków zarządu.

Aktywa a bilans: co naprawdę pokazuje tabela?

Bilans to fotografia spółki zrobiona z perspektywy dwóch kategorii: aktywa i pasywa.

Wielu prezesów zakłada, że jeśli aktywa przewyższają pasywa, to jest „dobrze”. Niestety — równie dobrze mogą być to:

aktywa nieściągalne (np. fikcyjne należności),
aktywa pozorne (np. zawyżone środki trwałe),
aktywa bez kontroli spółki (np. nieprzejęte aporty),
aktywa bez wartości rynkowej (np. "know-how" wyceniony na 10 mln zł, ale bez przychodu od 3 lat).

Przykład z życia:

Spółka "X" miała w bilansie 12 mln zł aktywów. Po upadłości okazało się, że:

W efekcie sąd rejestrowy zgłosił podejrzenie przestępstwa z art. 233 § 1 K.s.h. — czyli zatwierdzenia sprawozdania zawierającego fałszywe dane.

Art. 233 K.s.h. – odpowiedzialność za zatwierdzenie fałszywego bilansu.

Przepis ten dotyczy członków zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, którzy zatwierdzają sprawozdanie finansowe, mimo że wiedzą (albo powinni wiedzieć), że jest ono niezgodne ze stanem faktycznym.

Orzecznictwo:

„Zatwierdzenie bilansu zawierającego fikcyjne należności jest działaniem rażąco sprzecznym z interesem spółki i wierzycieli.”

(Sąd Apelacyjny w Gdańsku, wyrok z 12.06.2021 r., I ACa 87/21)

Zatwierdzenie nieprawdziwego bilansu może być nie tylko deliktem, ale przestępstwem, jeśli działanie było świadome i godziło w interes wierzycieli.

Art. 299 K.s.h. – odpowiedzialność zarządu za niewypłacalność.

Warunek nr 1: spółka nie ma majątku na pokrycie zobowiązań.

Jeśli spółka nie posiada aktywów (albo są one fikcyjne), to przy braku ogłoszenia upadłości zarząd może odpowiadać całym majątkiem osobistym.

„Aktywa spółki obejmujące należności nieściągalne i fikcyjne środki trwałe nie mogą być uznane za podstawę oddalenia odpowiedzialności z art. 299 K.s.h.”

(Sąd Najwyższy, wyrok z 14.05.2020 r., II CSK 239/19)

Warunek nr 2: zarząd nie zgłosił w porę upadłości.

Brak aktywów, które mogą realnie pokryć zobowiązania, oznacza stan niewypłacalności. Jeżeli zarząd mimo to:

nie złożył wniosku o upadłość w ciągu 30 dni (zgodnie z Prawem upadłościowym),
zawierał nowe umowy lub wystawiał faktury,
zaciągał zobowiązania, mimo że wiedział o braku środków,

to może być pociągnięty do odpowiedzialności na mocy art. 299 K.s.h.

Przykład z życia:

Zarząd spółki z o.o. dalej wystawiał faktury i zaciągał leasingi, mimo że w bilansie były wyłącznie „należności od kontrahentów z Białorusi”. Żaden z kontrahentów nie zapłacił, aktywa były więc czysto wirtualne. Sąd nakazał członkom zarządu solidarną zapłatę 1,2 mln zł na rzecz wierzyciela.

Art. 586 K.s.h. – odpowiedzialność karna.

To przepis z pozoru zapomniany, ale ostatnio często przywoływany przez prokuratury regionalne w sprawach upadłościowych. Obejmuje sytuacje, w których zarząd:

Praktyka prokuratorska.

W sprawach o przestępstwa gospodarcze (działanie na szkodę wierzycieli), kluczowe znaczenie ma struktura aktywów. Jeśli były one:

sztucznie zawyżone,
nieweryfikowalne,
„zbilansowane” dzięki kreatywnej księgowości,

to zarząd może odpowiadać nie tylko cywilnie (299 K.s.h.), ale także karnie z art. 586 K.s.h. lub art. 296 K.k.

Jak bronić się przed zarzutem fikcyjnych aktywów?

1. Dowody kontroli nad składnikiem majątku.

Każdy wpisany do bilansu składnik aktywów powinien być faktycznie kontrolowany przez spółkę — nie wystarczy, że „widznieje w umowie”. Wymagane są:

tytuły prawne (umowy, cesje, akty notarialne),
dokumenty potwierdzające korzystanie (np. przychód z licencji),
księgi inwentarzowe i zdjęcia środków trwałych.

2. Weryfikowalna wartość.

Wartość rynkowa aktywów musi być możliwa do oszacowania:

nieruchomości — operat szacunkowy,
znaki towarowe — przychody z licencji,
know-how — realne zastosowanie,
należności — potwierdzenie przez kontrahenta.

3. Zasada ostrożności.

Jeśli składnik aktywów budzi wątpliwości co do jego wartości — należy go ująć w bilansie z odpowiednim odpisem aktualizującym lub wyłączyć całkowicie.

Podsumowanie

Nie ma odpowiedzialności z art. 233, 299 ani 586 K.s.h. bez... aktywów. A dokładniej: bez fikcyjnych aktywów.

To one są twardym dowodem na to, czy zarząd działał zgodnie z rzeczywistością, czy ją fałszował.

Bilans to nie ładna tabelka, tylko narzędzie do wykazania prawdy o kondycji spółki — prawdy, której zatajenie może kosztować wszystko.

Klauzula prawna:

Bladowski.Legal sp.j. nie świadczy usług doradztwa inwestycyjnego ani zarządzania aktywami. Nie oferujemy publicznie jakichkolwiek instrumentów finansowych. Strona pełni wyłącznie funkcję informacyjną.

Chroń siebie, swój majątek i swoją rodzinę.

Zapraszamy do lektury naszego poradnika.

Zapoznaj się z naszymi Praktyczne narzędziami do ochrony majątku oraz Ofertą

Skontaktuj się z nami przez formularz kontaktowy lub odwiedź sekcję Strefa Eksperta, by poznać więcej praktycznych porad.

Autor: Błażej Bladowski – ekspert w zakresie ochrony majątku, prawa egzekucyjnego i antywindykacji.

Blog