Zarząd powierniczy – skuteczne narzędzie zarządzania spółką w kryzysie.

Część I: Wprowadzenie do zarządu powierniczego

Zarząd powierniczy to jedno z narzędzi, które zyskuje na popularności wśród przedsiębiorców mierzących się z trudnościami finansowymi, ryzykiem odpowiedzialności osobistej lub chęcią uporządkowania sytuacji spółki przed jej sprzedażą. Mimo że nie został uregulowany wprost w przepisach prawa, w praktyce znajduje zastosowanie w wielu sytuacjach biznesowych – od restrukturyzacji, przez sukcesję, po windykację majątku.

Część II: Konstrukcja prawna zarządu powierniczego

1. Umowa powiernicza jako podstawa działania

Umowa powiernicza zawierana jest między:

Powierzającym (beneficjentem) – rzeczywistym właścicielem lub osobą chcącą przekazać zarząd spółką,
Powiernikiem – osobą lub firmą, która obejmuje funkcję członka zarządu na czas określony lub bezterminowo.

Umowa może obejmować m.in.:

szczegółowy zakres obowiązków powiernika,
zakaz dokonywania określonych czynności bez zgody powierzającego (np. zbycia udziałów, zaciągania zobowiązań powyżej określonej kwoty),
obowiązek raportowania działań,
sankcje umowne za nadużycia lub działanie sprzeczne z interesem powierzającego,
warunki zakończenia współpracy i przekazania zarządu.

Ważne: mimo istnienia umowy powierniczej, to powiernik – jako formalny członek zarządu – ponosi odpowiedzialność wobec ZUS, US, KRS i wierzycieli. Umowa nie ogranicza jego odpowiedzialności publicznoprawnej.

Część III: Praktyczne zastosowania zarządu powierniczego

1. Skup zadłużonych spółek

Zarząd powierniczy znajduje zastosowanie m.in. w transakcjach nabycia spółek z zadłużeniem, gdzie:

nowy właściciel nie chce jeszcze objąć formalnego zarządu (np. czeka na zakończenie czynności porządkowych),
sprzedający nie chce dłużej ponosić ryzyka osobistego,
wymagane jest uporządkowanie ksiąg, zmiana siedziby, analiza zobowiązań.

Przykład: Inwestor kupuje spółkę z zobowiązaniami wobec ZUS i US. Przez 3 miesiące powiernik zarządza spółką, dokonując rozliczeń, porządkuje dokumentację, prowadzi negocjacje z wierzycielami. Następnie przekazuje formalnie funkcję inwestorowi lub jego przedstawicielowi.

2. Ochrona beneficjenta rzeczywistego

Zarząd powierniczy bywa wykorzystywany przez osoby, które z różnych względów nie chcą być identyfikowane jako zarządzający – np. z uwagi na:

prowadzenie innych działalności gospodarczych (konflikt interesów),
wcześniejsze postępowania sądowe lub karne,
chęć uniknięcia odpowiedzialności osobistej.

3. Sukcesja w firmach rodzinnych

W firmach rodzinnych zarząd powierniczy bywa stosowany jako czasowe rozwiązanie sukcesyjne, np. w przypadku nagłej śmierci właściciela lub jego czasowej niedyspozycji. Powiernik może prowadzić firmę do czasu wdrożenia nowego pokolenia w realia biznesu.

Część IV: Jak zabezpieczyć się przy zawarciu umowy powierniczej?

Aby zarząd powierniczy funkcjonował prawidłowo i nie rodził ryzyk, należy zadbać o:

1. Staranny wybór powiernika

Powiernik powinien być osobą zaufaną, najlepiej posiadającą doświadczenie w zarządzaniu spółkami, restrukturyzacjach lub prawie gospodarczym. Warto zawierać umowy z osobami zawodowo zajmującymi się zarządem powierniczym (np. kancelariami, firmami doradczymi).

2. Precyzyjna umowa powiernicza

Dobrze skonstruowana umowa to klucz. Powinna zawierać m.in.:

zakres pełnomocnictwa (pełny, ograniczony),
obowiązki raportowe (np. sprawozdania miesięczne),
zasady reprezentacji spółki na zewnątrz,
procedurę odwołania powiernika i przekazania zarządu.

3. Zabezpieczenia majątkowe i osobiste

Można rozważyć dodatkowe mechanizmy:

depozyt notarialny dokumentów (np. rezygnacji z zarządu),
kary umowne za przekroczenie kompetencji,
zabezpieczenie interesów właściciela w rejestrze UBO (Ultimate Beneficial Owner),
nadzór zewnętrzny (audytor, doradca restrukturyzacyjny).

Część V: Ryzyka podatkowe i odpowiedzialność cywilna

Zastosowanie zarządu powierniczego może wiązać się z pytaniami podatkowymi i cywilnymi, np.:

Czy powiernik ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe z czasu trwania jego zarządu?
Tak – jako formalny członek zarządu może zostać pociągnięty do odpowiedzialności (np. na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej).
Czy powiernik może odpowiadać cywilnie wobec wierzycieli spółki?
Tak – na podstawie art. 299 KSH, jeżeli dojdzie do bezskutecznej egzekucji wobec spółki z o.o.

Część VI: Alternatywy dla zarządu powierniczego

W zależności od sytuacji, zarząd powierniczy może być zastąpiony lub uzupełniony innymi rozwiązaniami:

Pełnomocnik handlowy (prokurent) – rozwiązanie mniej ryzykowne, ale mniej skuteczne w pełnym zarządzaniu.
Spółka holdingowa lub fundusz powierniczy – w przypadku grup kapitałowych.
Postępowanie restrukturyzacyjne – dla firm, które wymagają ochrony przed wierzycielami.
Tymczasowy zarząd komisaryczny (w procedurach nadzorczych) – w przypadku naruszeń nadzorczych.

Podsumowanie

Zarząd powierniczy to rozwiązanie, które – przy właściwej konstrukcji prawnej i doborze odpowiednich osób – może znacząco ułatwić restrukturyzację, sukcesję, sprzedaż zadłużonych spółek lub tymczasowe zabezpieczenie interesów właściciela. Wymaga jednak dokładnej analizy prawnej, podatkowej i biznesowej.

Zarząd powierniczy nie jest mechanizmem do „znikania z radaru” – to profesjonalne narzędzie zarządzania kryzysem.

Potrzebujesz przeprowadzenia zarządu powierniczego lub sprzedaży zadłużonej spółki?

Nasz zespół doradców prawnych, podatkowych i restrukturyzacyjnych pomoże Ci w całym procesie – od przygotowania umowy, przez objęcie zarządu, po finalizację sprzedaży spółki.

Masz podobny problem?

Skontaktuj się z nami – przeanalizujemy Twoją sytuację i stworzymy skuteczną strategię

Autor: Błażej Bladowski – specjalista prawa gospodarczego i finansowego, ekspert w zakresie ochrony majątku oraz optymalizacji struktur biznesowych.

Blog